1. Hoàng Cầm ra đời vào mùa xuân (ông sinh ngày 22/2/1922), đến nay đã 100 năm. Mùa xuân là mùa của những lễ hội văn hóa, của tình yêu, của phồn thực. Và cũng từ mùa xuân vô thường ấy, Hoàng Cầm đã hiện hữu giữa cuộc đời với một nhân vị thi sĩ đích thực trong kiếp nhân sinh mà những “thăng trầm” của đời thơ ông là sự minh chứng sinh động cho những điều có thể và không thể trong phận số của người nghệ sĩ Hoàng Cầm mang tên vị “thuốc quí” mà ông chọn làm bút danh cho hành trình sáng tạo nghệ thuật của mình...
Một điều lạ lùng, có thể nói như vậy trong thơ Hoàng Cầm, đó là, cho dẫu con thuyền đời thơ của ông có trải qua những tháng ngày “lênh đênh” nhưng ông không bao giờ cô độc và đắm chìm trong nỗi khổ đau của riêng mình. Vì thế, cảm nhận về mùa xuân và tình yêu trong thơ Hoàng Cầm không nhuốm màu cô độc, khổ đau mà trái lại chan hòa tiếng hát, lấp lánh sắc màu văn hóa của những hội hè. Có thể nói, mỹ cảm về mùa xuân và tình yêu trong thơ Hoàng Cầm bao giờ cũng thanh thoát, trong xanh giao hòa giữa con người với tự nhiên như biểu hiện một giá trị sinh thái văn hóa, để rồi, “khi mùa xuân trở về”, tình yêu với những hẹn hò, ân ái, nhớ thương, đợi chờ... gặp sức xuân mà trỗi dậy, mà hồi sinh, mà hôn phối. Trong tâm thức Hoàng Cầm, mùa xuân và những lễ hội văn hóa chính là thiên sứ của tình yêu, là hiện thân của tuổi trẻ, của sự phục sinh những giá trị phồn thực tạo nguồn sống cho con người. Bởi, chỉ có tình yêu trong mùa xuân mới làm cho cuộc sống con người thêm ý vị, thăng hoa. Song, không chỉ có con người thăng hoa mà trong cảm thức của Hoàng Cầm, thiên nhiên cũng bừng lên sức sống phồn sinh tạo nên sự hợp hôn diệu kỳ giữa cái đẹp trong mùa xuân và tình yêu, mà nếu không có trái tim mẫn cảm của một thi sĩ tài năng không thể viết được những vần thơ giàu mỹ cảm như thế: “Khi mùa xuân trở về/ Tiếng hát bốc lên đầu ngọn cỏ/ Có những bài ca dao/ Bao nhiêu năm lặng câm nằm ngủ/ Trong lòng mẹ nghèo/ Gặp đêm nay con gái chớm yêu / Bài ca thức giấc/ Nhập vào miệng con/ Một nụ hồng non/ Xòe nở” (Khi mùa xuân trở về).
Hai ấn phẩm kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhà thơ Hoàng Cầm.
Phải chăng, những giá trị văn hóa lan tỏa trong mùa xuân không chỉ biểu hiện sự diệu kỳ của cái đẹp của sự sống, của thiên nhiên mà còn biểu hiện cái đẹp mộng mơ, huyền ảo cùng những khao khát cháy bỏng của tình yêu, vốn là bến đỗ bình yên của tâm hồn con người khi xuân về mà một người nghệ sĩ đa tình, đa tài như Hoàng Cầm cũng đã tìm thấy cái bến đỗ bình yên đó trong thơ. Có lẽ, chính sự hợp hôn diệu kỳ giữa cái đẹp từ mùa xuân và tình yêu đã “cứu rỗi” đời và thơ Hoàng Cầm, ra khỏi “vũng lầy” đau thương của cuộc nhân sinh, làm nên nét tươi trẻ, xuân sắc, thanh sạch trong hồn thơ ông, hồn thơ của một thi sĩ suốt đời chỉ biết sống và yêu như một chọn lựa hiện sinh. Thế nên, trong thơ Hoàng Cầm, xuất hiện hàng loạt các bài thơ viết về lễ hội mùa xuân mà ẩn chứa trong đó là những khát vọng tình yêu lứa đôi trôi theo dòng “sinh mệnh văn hóa” Việt như: Hội vật, Thi sợi bún, Thi đánh đu, Thi hát đúm, Thi dệt vải, Thi thêu gấm, Hội chen Nga Hoàng, Hội Gióng, Hội Long Khám, Hội Vân Hà... Chính các lễ hội này làm cho tình yêu và mùa xuân cũng như điệu hồn văn hóa trong thơ Hoàng Cầm thêm nồng thắm, thiết tha, phong phú. Và, mỗi lễ hội mùa xuân hiện lên trong thơ Hoàng Cầm là biểu hiện một cảm thức riêng về vẻ đẹp của mùa xuân và tình yêu mà lễ hội đánh đu - biểu tượng cho vẻ đẹp phồn sinh: Lả lơi, tinh tế, quyến rũ và đầy sự ma mị là ký ức luôn hằn sâu trong tâm thức văn hóa Việt: “Luồn tay ôm say/ giấc bay lay đỉnh núi/ Tuột hàng khuy lơi yếm tóc buông mành/ Đùi chảy búp dài thon nhún vội/ Bàng hoàng tia chớp liệng nghiêng xanh” (Thi đánh đu). Còn đây là nét đẹp văn hóa xuân trong ngày hội Gióng cũng đầy sự m ảnh của ái ân và duyên phận nhưng không kém phần lãng mạn của những huyền thoại tình yêu chỉ có trong cổ tích như những giấc mơ đẹp của đời người: “Xuân đến lụa the/ Cầm gậy tre đi se duyên cô Tấm ông Hoàng/ Vớt Trương Chi về gấm đỏ lầu Tây” (Hội Gióng). Có thể nói, một trong những cảm hứng nổi trội của tâm thức hiện sinh trong thơ Hoàng Cầm là sự hợp hôn diệu kỳ của cái đẹp mùa xuân và tình yêu.
Quả thật, cảm thức về vẻ đẹp trong thơ Hoàng Cầm luôn gắn với tình yêu và sự tiếc nuối những hoài niệm, những ký ức tuổi trẻ khi xuân về, một điều tất yếu trong cuộc sống nhưng cũng là bi kịch của phận người trước những giới hạn từ định mệnh mà con người không thể cưỡng lại: “Nếu anh còn trẻ như năm ấy/ Quyết đón em về sống với anh/ Những khoảng chiều buồn phơ phất lại/ Anh đàn em hát níu xuân xanh” (Nếu anh còn trẻ). Và, những giả định thi sĩ đặt ra trong thi phẩm Nếu anh còn trẻ mãi mãi chỉ là những giả định từ ký ức của những dự tưởng xa mờ, lẩn khuất theo thời gian mà mỗi khi nhớ lại chỉ làm cõi lòng thi nhân thêm xa xót, xốn xang…
Một trong những yếu tính của tình yêu là khát vọng kiếm tìm, là cảm giác trống vắng luôn cần sự bù đắp từ một tinh cầu khác trong vũ trụ ái tình. Yêu nhau và tìm nhau, gần nhau rồi ly biệt, có nhau rồi mất nhau là qui luật của tình yêu. Và những mỹ cảm này trong tình yêu đều tìm thấy trong hồn thơ Hoàng Cầm khi ông viết về những lễ hội văn hóa vốn là một nét đẹp không thể thiếu trong khí quyển mùa xuân đã phóng chiếu thành những dự phóng sáng tạo. Thi giới trong thơ xuân Hoàng Cầm, vì thế là thi giới diệu kỳ của cái đẹp tình yêu và dấu ấn văn hóa qua những lễ hội, với khát khao và đợi chờ: “Đi vào nẻo xuân/ Gặp đường lụa đỏ/ Ai chờ Em đó/ Mà hoa trắng ngần (...) Khép tà áo mới/ Em vào đêm xuân” (Vào xuân). Và sự thăng hoa của vẻ đẹp diệu kỳ ở mùa xuân và tình yêu kết tinh trong những giá trị văn hóa, khiến mọi sự vật cũng chìm vào thế giới lặng im trong chiều sâu tuệ giác, để chỉ còn lại tình yêu với những ngữ ngôn riêng: Ngữ ngôn của lặng im từ trái tim với khao khát kiếm tìm...: “Em hỏi sao anh cứ đến tìm?/ Thuyền nào đưa lối chật khoang tim?/ Nhưng anh nín lặng dìu em bước/ Lên hết bầu xuân tiếng mõ chìm” (Chùa Hương).
Dường như, trong tâm lý sáng tạo của Hoàng Cầm: Tình yêu và mùa xuân luôn có một sự giao hòa mầu nhiệm làm nên một vẻ đẹp diệu kỳ làm thổn thức lòng người. Và đây là một hệ giá trị mang tính độc sáng của Hoàng Cầm phóng chiếu thành những vần thơ giàu biểu tượng phồn sinh ám ảnh tâm thức người đọc: “Xuân hương thương xuân chồi yếm mỏng/ Phập phồng biển động sóng nao lòng/ Hai đường nhật nguyệt tròn nông nỗi/ Rưng rức vòm sao rẽ lối cong” (Tương biệt hành). Và những xúc cảm cháy bỏng ái ân này, nếu không có sự rung động mãnh liệt để lắng nghe sự thổn thức tinh tế của trái tim thì không thể viết nên những câu thơ đầy sức ám gợi: “Thôi em! Cỏ mịn chân đê/ Anh đưa em nhẹ gót về xanh xưa/ Chỉ tay xuống đất làm mưa/ Mát chân em khỏa lững lờ nguồn xuân/ Tan rồi hạt bụi ái ân/ Vướng mi em một đôi lần... phải không?” (Xanh xưa). Liệu có đủ ngôn từ luận giải mỹ cảm từ những câu thơ tài hoa kết tinh vẻ đẹp diệu kỳ của mùa xuân và tình yêu trong thơ Hoàng Cầm!? Phải chăng, trước vẻ đẹp của những thiên tài thi ca, nhiều khi mọi ngữ ngôn đều bất lực. Vẻ đẹp thi giới Hoàng Cầm, vì thế, là vẻ đẹp của lặng im và chiều sâu minh triết mà không thể dùng những suy ngẫm lý tính để hiểu được.
2. Với Hoàng Cầm, sự hợp hôn diệu kỳ giữa cái đẹp mùa xuân và tình yêu trong thơ là kết tinh lý tưởng thẩm mỹ của một nghệ sĩ mà ở đó tình yêu cái đẹp được Hoàng Cầm tôn thờ như một tôn giáo để suốt đời ông dấn thân. Đến với cái đẹp của mùa xuân và tình yêu trong thơ Hoàng Cầm là đến với những vẻ đẹp mang tính tương giao giữa con người và vũ trụ. Bởi, nhà thơ luôn đặt mùa xuân và tình yêu trong sự quán chiếu với hệ giá trị của tự nhiên. Vì vậy, vẻ đẹp của mùa xuân và tình yêu trong thơ Hoàng Cầm là vẻ đẹp hài hòa của tâm cảnh và tâm cảm, có sức lay động lòng người, là hương hoa kết tinh từ những đóa xuân của đất trời trong sự tri nhận của người nghệ sĩ. Và, đây chính là căn tính làm nên giá trị thơ Hoàng Cầm như ông đã chia sẻ khá thành thực trong thơ: “Bướm ngũ sắc rã rời tay trẻ xé/ trách mình quá lộng nắng tàn xuân” (Đếm giờ).
Trách mình, trách cuộc đời hay trách một ai đó, có lẽ chỉ có Hoàng Cầm mới hiểu và giải mã được điều đó!? Nhưng, tôi tin, với một trái tim chỉ biết sống và yêu cùng với tấm lòng trân quí vẻ đẹp văn hóa Việt, nếu thi sĩ có trách thì đó cũng là lời “trách yêu” của một người quá đam mê cuộc đời... Và chính tâm thức này đã làm nên giá trị nhân bản cũng như sự bất tử của thơ Hoàng Cầm trong sự tiếp nhận của bao thế hệ người đọc. Vì thế, cho dẫu hôm nay thi nhân đã đi ra “ngoài cõi sống” nhưng thơ Hoàng Cầm thì vẫn còn hiện hữu giữa cuộc đời và trong lòng người yêu thơ như một niềm kiêu hãnh, thách thức sự tàn phá khắc nghiệt của thời gian. Bởi, nghệ thuật đích thực bao giờ cũng vượt lên những tầm thường trong cuộc sống để tồn sinh mãi với nhân gian, nói như Andre Malraux: “Nghệ thuật là cái chống lại định mệnh”. Phải chăng, thơ Hoàng Cầm cũng là một thứ nghệ thuật có khả năng: “chống lại định mệnh”!? ... Và, hình như Hoàng Cầm đang về để vui cùng nhân thế trong ngày hợp hôn diệu kỳ của cái đẹp giữa mùa xuân và tình yêu, giữa thi ca và cuộc đời, nhân thi sĩ tròn 100 năm tuổi..
Người Hà Nội
https://nguoihanoi.com.vn/mua-xuan-va-tinh-yeu-trong-tho-hoang-cam_272085.html