Tại đây có một ngả rẽ về bến phà Linh Cảm, tỉnh Hà Tĩnh; một ngả đi về thành phố Vinh, qua phà Bến Thủy vào ngã ba Đồng Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Đây là huyết mạch giao thông quan trọng để vận chuyển nhân tài, vật lực chi viện cho chiến trường miền Nam khi máy bay Mỹ ném bom đánh phá, phong tỏa tuyến đường sắt, đường sông, đường biển và quốc lộ 1A đi qua địa bàn tỉnh Nghệ An. Trên tuyến đường chiến lược này, Truông Bồn là điểm nút giao thông đặc biệt quan trọng.
Trong tiếng Nghệ, “truông” là danh từ để chỉ một đoạn đèo dốc chạy giữa hai vách núi hiểm trở. Trọng điểm Truông Bồn có chiều dài 5 km nằm trên tuyến đường 15A. Cung đường này có địa hình phức tạp, lầy, hẹp và dốc, gồm dãy núi đồi liên kết với nhau xen kẽ thung lũng sâu với những địa danh mà sau mấy chục năm, cánh lính trung đoàn chúng tôi mỗi khi họp mặt vẫn không thể nào quên như: Cầu Om, dốc U Bò, khe Vực Chỏng, dốc Kỳ Lợn…
Đài tưởng niệm khu di tích Truông Bồn (Ảnh: truongbon.vn)
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Nghệ An là hậu phương của tiền tuyến lớn miền Nam, là tiền tuyến lớn của hậu phương miền Bắc. Là vị trí đặc biệt quan trọng trên tuyến đường 15 huyết mạch chi viện cho chiến trường miền Nam nên Truông Bồn đã trở thành trọng điểm đánh phá các liệt của đế quốc Mỹ.. Trên cung đường Truông Bồn đầy ác liệt này, quân và dân Nghệ An đã góp hai triệu ngày công, đào đắp hàng triệu m3 đất đá; đưa hơn 94.000 lượt xe cơ giới qua lại an toàn; vận chuyển và giải tỏa hơn 1 triệu tấn hàng. 1.240 người con ưu tú thuộc các lực lượng quân đội, công an, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến đã ngã xuống, mãi mãi nằm lại trong lòng đất mẹ. Tiêu biểu có 13 thanh niên xung phong Tiểu đội 2 - “Tiểu đội Thép” thuộc Đại đội 317, Đội 65, Tổng đội thanh niên xung phong Nghệ An đã trở thành những tấm gương bất tử của chủ nghĩa yêu nước và cách mạng. Các anh, các chị hy sinh ở tuổi 18, đôi mươi khi đang làm nhiệm vụ mà chỉ còn ít giờ đồng hồ nữa Không quân Mỹ tạm ngừng ném bom miền Bắc. Tấm gương hy sinh anh dũng của các anh, các chị đã góp phần tiếp thêm sức mạnh cho toàn quân, toàn dân ta đi đến ngày toàn thắng và viết nên một huyền thoại Truông Bồn.
Ngược thời gian trở về những năm tháng chiến tranh khốc liệt ngày ấy, để bảo vệ trọng điểm giao thông chiến lược này, chúng ta đã thành lập các đơn vị TNXP cùng các bộ phận mạng lưới thông tin liên lạc, lực lượng điều hành phương tiện giao thông, giữ gìn an ninh khu vực Truông Bồn, trong đó có Đại đội TNXP 317 - đại đội TNXP chủ lực được lệnh điều chuyển đến Truông Bồn từ năm 1967.
Vào tháng 7/1968, đại đội đã chọn 14 chiến sĩ, gồm 12 nữ và 2 nam, làm nhiệm vụ trực chiến 24/24 giờ hàng ngày để quan sát, cảnh báo máy bay Mỹ, đánh dấu bom nổ chậm, phối hợp với công binh phá bom, bảo đảm cho chặng đường giao thông qua Truông Bồn luôn thông suốt. Sau chiến dịch “100 ngày đêm đảm bảo mạch máu giao thông”, Ban chỉ huy Tổng đội đã cho phép xét chọn 8 chiến sỹ đã phục vụ hết thời gian 3 năm và có hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn được xuất ngũ.
Trong 8 người được chọn thì có 1 người ở nhà chỉ còn mỗi mẹ già đau yếu không có người chăm sóc, 1 người có anh trai là liệt sĩ vừa hy sinh trên chiến trường miền Nam, một đôi nam nữ yêu nhau đã 3 năm chỉ chờ xuất ngũ là tổ chức lễ cưới và 4 người được nhận giấy báo nhập học tại các trường trung học chuyên nghiệp. Tất cả 8 người đã chia tay đồng đội, chờ sáng mai trở về nhà.
Thế nhưng, đêm 30/10/1968, Đại đội 317 nhận lệnh phải cấp tốc thông đường để đoàn xe quân sự vượt qua Truông Bồn vào Nam trước khi trời sáng. Cả 8 TNXP chuẩn bị xuất ngũ ấy đã xung phong cùng các đồng đội của mình ra hiện trường làm nhiệm vụ. 4 giờ sáng ngày 31/10/1968, toàn đơn vị khẩn trương san lấp hố bom. Đến 6 giờ 10 phút khi công việc sắp hoàn thành thì bất ngờ máy bay Mỹ đến oanh tạc. Vì giữ nhiệm vụ trực chiến nên 14 chiến sĩ TNXP ấy không kịp rút về hầm trú ẩn và 13 người đã hy sinh khi chỉ còn hơn 10 tiếng đồng hồ nữa là đến thời điểm 0 giờ ngày 1/11/1968 - thời điểm không quân Mỹ ngừng ném bom bắn phá trên toàn miền Bắc. 13 TNXP - 11 cô gái và 2 chàng trai - hy sinh khi tuổi đời còn rất trẻ, người trẻ nhất là 17 tuổi và người nhiều tuổi nhất mới có 22 tuổi. Sự hy sinh của các chị, các anh đã làm nên huyền thoại Truông Bồn!
Chiến tranh đã lùi xa, cuộc sống đã được hồi sinh ngay trên “Tọa độ chết” năm xưa. Khu di tích lịch sử Quốc gia Truông Bồn hôm nay, biểu tượng lịch sử của Thanh niên xung phong Việt Nam, nơi hội tụ linh hồn của 1.240 cán bộ, chiến sĩ đã dũng cảm chiến đấu và anh dũng hy sinh để bảo vệ huyết mạch giao thông Truông Bồn. Trong đó, ngôi mộ tập thể 13 chiến sĩ thanh niên xung phong “Tiểu đội thép”, “Tiểu đội cảm tử”, “Tiểu đội cọc tiêu sống” Anh hùng hy sinh tại nơi đây ngày 31 tháng 10 năm 1968, chứng tích hào hùng ghi dấu những chiến công và sự hy sinh oanh liệt của 13 chiến sĩ thanh niên xung trong lúc đang làm nhiệm vụ nối liền mạch máu giao thông.
Ở nơi này, Truông Bồn hôm nay và mai sau, mãi vang vọng những lời ru của đất mẹ như là lời ru của cả dân tộc để linh hồn các chị, các anh được yên giấc ngàn thu. Nơi đây ngày ngày luôn ngát thơm hương hoa của các Đoàn đại biểu và du khách trong và ngoài nước về thăm viếng, tri ân các chị, các anh, những người anh hùng đã “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”!
Với ý nghĩa to lớn đó và được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, nhằm xây dựng Truông Bồn trở thành “Địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau, ngày 19/4/2010, UBND tỉnh Nghệ An đã quyết định phê duyệt Dự án đầu tư xây dựng công trình “Bảo tồn, tôn tạo Khu di tích lịch sử Truông Bồn”. Nhằm đáp ứng lòng mong mỏi của các tầng lớp nhân dân, đồng thời thể hiện sự tri ân sâu sắc đối với những người con quả cảm đã ngã xuống trên cung đường huyền thoại, Truông Bồn được Đảng và nhà nước quan tâm xây dựng trở thành biểu tượng của Thanh niên xung phong Việt Nam, là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.
Đoàn công tác của Bộ GTVT do đồng chí Nguyễn Văn Thể, Ủy viên BCHTW Đảng, Bộ trưởng Bộ GTVT làm trưởng đoàn, đã về Truông Bồn dâng hương tri ân các anh hùng liệt sỹ.
Cùng với tỉnh Nghệ An, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Bộ Giao thông Vận tải và nhiều cơ quan, đơn vị, tập thể, cá nhân trong và ngoài nước đã đầu tư, quyên góp, ủng hộ xây dựng, tôn tạo Khu di tích trên diện tích 217.327m2 với tổng mức đầu tư 365 tỷ đồng.
Công trình được khởi công vào ngày 27 tháng 10 năm 2012. Khu di tích lịch sử Truông Bồn được xây dựng, bảo tồn, tôn tạo, gồm 21 hạng mục chính, như sau:
* Các hạng mục trong khu tưởng niệm và khu lễ hội:
Khu mộ và nhà che mộ 13 anh hùng liệt sĩ thanh niên xung phong 110m2; nhà tưởng niệm 1.240 anh hùng, liệt sĩ 290m2; nhà hữu vu 25m2; nhà tả vu 25m2; sân, đường nhà che mộ và nhà tưởng niệm 2.121m2; khu đài tưởng niệm các liệt sĩ 5.500m2; sân lễ hội 11.277m2.
* Khu trưng bày truyền thống và hồ cảnh quan:
Nhà trưng bày truyền thống 942m2; sân khu vực nhà truyền thống 6.428m2; hồ cảnh quan 10.588m2; cầu dẫn trên hồ cảnh quan dài 72m2 – rộng 3,58m.
* Các hạng mục khu đón tiếp khách về thăm viếng:
Nhà điều hành và đón tiếp phía Nam 256m2; nhà bán hàng lưu niệm phía Nam 198m2; nhà dịch vụ tổng hợp phía Nam 237m2; sân khu vực nhà đón tiếp phía Nam 3.955m2; bãi đậu xe phía Nam 5.300m2; nhà dịch vụ tổng hợp phía Bắc 237m2; bãi đậu xe phía Bắc 4.996m2.
* Các hạng mục giao thông và công trình khác:
Đường nội bộ từ khu lễ hội đến khu tưởng niệm dài 690m - rộng 5m; hệ thống đường dạo bộ dài 1.800m - rộng 03m; hệ thống điện chiếu sáng; hệ thống cây xanh, cây cảnh các loại...
Tháng 7/2015, công trình được hoàn thành và ngày 7/8/2015, UBND tỉnh Nghệ An đã tổ chức lễ lễ khánh thành Khu di tích lịch sử quốc gia Truông Bồn là Chương trình tri ân "Truông Bồn - Tráng ca bất tử" hướng về cội nguồn, nhằm tưởng nhớ, tôn vinh các anh hùng liệt sỹ trên cung đường Truông Bồn huyền thoại, nhằm góp phần giáo dục truyền thống anh hùng cách mạng của dân tộc cho các thế hệ mai sau. Trong niềm xúc động của nhân dân khắp mọi miền của Tổ quốc, của hàng ngàn đại biểu và nhân dân về dự lễ tại nơi chứng tích một huyền thoại bất tử!
Khu Di tích lịch sử quốc gia Truông Bồn được xây dựng trên diện tích 22ha với nhiều cụm công trình quy mô lớn, kéo dài theo trục đường 15A huyền thoại. Ngoài một số hạng mục chính như: Nhà che mộ 13 liệt sỹ, Khu tưởng niệm, Khu quảng trường, Đài chiến thắng, Tháp chuông còn có nhiều công trình phụ trợ khác làm nên cảnh quan tổng thể của khu di tích. Gây ấn tượng mạnh nhất đối với khách tham quan chính là khu Đài tưởng niệm anh hùng liệt sỹ Truông Bồn.
Đây là công trình văn hóa nghệ thuật nhiều màu sắc, vừa để tưởng niệm ghi nhớ, vinh danh các anh hùng liệt sỹ trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước trên mặt trận giao thông vận tải vô cùng gian khổ, ác liệt; vừa là điểm nhấn văn hóa du lịch tâm linh, thu hút khách trong và ngoài nước đến tham quan chiêm ngưỡng và hành lễ. Ở công trình này có một đài hương gồm ba cây hương được làm từ đá xanh nguyên khối cao 27m, đường kính hơn 1m, bên trên có những áng mây phủ đồng tượng trưng cho những nén tâm nhang gửi đến những anh hùng liệt sỹ đã hy sinh tại Truông Bồn.
Phía sau đài hương là bức phù điêu lớn với nhiều họa tiết được chạm khắc tinh xảo, tái hiện hình ảnh cuộc sống, quá trình lao động, chiến đấu đảm bảo giao thông của các cán bộ, chiến sĩ và TNXP trên tuyến đường. Phần chính giữa bức phù điêu là Bia ghi danh 1.240 liệt sỹ hy sinh tại Truông Bồn. Xung quanh Đài tưởng niệm là 2 nhóm tượng và 6 trụ huyền thoại khắc tạc hình ảnh mang tính biểu tượng cho tinh thần chiến đấu, hy sinh anh dũng của lực lượng TNXP nơi đây.
Một số hình ảnh đẹp về du khách đến tham quan và dâng hương tại khu di tích Truông Bồn
Đây là tấm lòng của các thế hệ được sống, được hưởng hạnh phúc hòa bình hôm nay thành kính biết ơn các liệt sỹ TNXP Truông Bồn - những người đã dâng hiến tuổi xuân cho Tổ quốc.
Trở về Truông Bồn trong những ngày này, chúng tôi không khỏi ngỡ ngàng bởi sắc xanh của cỏ cây hoa lá bao phủ toàn bộ khu di tích, không còn nhận ra nơi đây đã từng là “tọa độ lửa” phải hứng chịu sự tàn khốc của chiến tranh, khung cảnh thanh bình yên ả tạo cảm giác linh thiêng, thư thái cho những ai muốn tận hưởng không khí trong lành, với những con đường uốn lượn trải dài dưới đồi cây và những giàn hoa giấy ngập tràn sắc xuân. Chia sẻ với chúng tôi, anh Phan Trọng Lộc, Giám đốc Ban quản lý khu di tích lịch sử Truông Bồn cho biết: Trải qua nhiều năm đi vào hoạt động, mỗi năm khu di tích đã đón hàng trăm nghìn lượt du khách về thăm viếng tri ân.
Truông Bồn là kết tinh cao đẹp nhất tinh thần yêu nước, của ý chí quyết chiến, quyết thắng chống giặc ngoại xâm, của lòng dũng cảm, nhân phẩm, lương tri và khát vọng hòa bình, để viết nên 1 huyền thoại Truông Bồn trong thế kỷ 20.
PV Minh Ngọc/Môi trường & Xã hội
http://moitruongvaxahoi.vn/truong-bon-chung-tich-do-cho-mot-thoi-ki-hao-hung-cua-dan-toc-961948292.html