1. Cúng ông Công, ông Táo
Theo truyền thống, ngày 23 tháng Chạp âm lịch là ngày ông Công, ông Táo lên thiên đình để báo cáo mọi việc trong nhà của gia chủ với Ngọc Hoàng. Chính vì vậy, tới ngày này các gia đình Việt Nam sẽ dọn dẹp nhà bếp sạch sẽ, mua cá vàng về cúng để tiễn ông Công, ông Táo về trời.
Quan niệm dân gian cho rằng ông Công, ông Táo vốn được ông Trời phái xuống theo dõi và ghi chép các việc của các gia đình. Và bởi vậy, vào ngày 23 các vị Táo quân lên chầu nhằm báo cáo lại việc làm của các gia đình trong suốt năm đó để Thiên đình định công tội, thưởng phạt. Như vậy ông Công, ông Táo chính là các vị thần định đoạt cát hung, phước đức cho gia đình. Với mong muốn được phù hộ mà người ta làm lễ đưa Táo Quân lên chầu hết sức long trọng. Mâm cúng ông Công ông Táo thường rất đủ đầy. Có hương, hoa, oản, quả, cau, trầu; cùng cỗ xôi, gà, giò, nem, canh măng miến... Và không thể thiếu một bộ mã ông Công và ba bộ mã ông Táo. Bộ mã này tùy từng năm theo ngũ hành mà khác nhau, có năm áo - mũ - hia dùng màu vàng, có năm lại màu xanh... Những đồ “vàng mã” này sẽ được đốt đi sau lễ cúng. Sau khi làm lễ thì đem ra sông thả, chúng được coi như là phương tiện đưa các Ông lên trời. Ngoài ra hình tượng cá chép cũng truyền tải khát vọng “cá chép hóa rồng” ngụ ý thăng hoa, tinh thần bền lòng chinh phục tri thức và sự thành công.
2. Gói bánh chưng
Bánh chưng là món ăn truyền thống có từ thời vua Hùng và không thể thiếu trong những ngày Tết của người Việt cho tới ngày nay. Các gia đình thường gói bánh chưng từ những ngày 27, 28, 29 Tết, đây cũng là một món quà biếu ý nghĩa cho họ hàng và bạn bè.
Bánh chưng hình vuông, tượng trưng cho đất, màu xanh lá dong là cỏ cây, đỗ xanh tượng trưng cho trái ngon, quả ngọt, thịt lợn đại diện cho muông thú và gạo nếp chính là văn minh lúa nước con người. Với mỗi người dân Việt Nam, bánh chưng có vị trí đặc biệt trong tâm thức của người Việt Nam. Mỗi dịp Tết đến Xuân về, cả gia đình quây quần bên nồi bánh chưng. Đây cũng là dịp xum vầy, đầm ấm đại gia đình. Mỗi trẻ em Việt Nam khi lớn lên đều không thể không nhớ hình ảnh gói bánh chưng ngày Tết. Không có một dân tộc nào trên thế giới mà trong ngày Tết lại thờ bánh chưng như ở Việt Nam. Bánh chưng mỗi dịp Tết đến còn được dùng làm quà tặng, quà biếu và cũng là món ăn đặc sản mời khách.
3. Chơi hoa dịp Tết
Tết Nguyên Đán cũng là dịp để mọi người tạm dẹp bỏ mọi lo toan thường trực hàng ngày, thay vào đó là những thú vui tao nhã, thư thái cho tâm hồn. Chưng hoa, chơi hoa ngày Tết là một trong số những thú vui thanh tao, tuyệt đẹp đó.
Hoa đào, hoa mai, cây quất là một trong những cây tượng trưng cho sự may mắn, hạnh phúc, thịnh vượng cho gia đình. Hiện nay ở Việt Nam còn có thêm rất nhiều loại hoa đẹp khác được người dân ưa thích mua về trang trí trong nhà để chào đón năm mới như hoa lan, hoa ly, hoa cúc, hoa thủy tiên...Người xưa đi chợ Tết chủ yếu là để mua lá dong, mua thịt, mua hành gói bánh chưng. Người Việt còn có thú chơi hoa và bày mâm ngũ quả ngày Tết. Các loài hoa ưa chuộng không thể thiếu ngày Tết đó là hoa đào, hoa mai, hoa hải đường, lay ơn, thược dược…
4. Mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả đặt trên bàn thờ tổ tiên là phong tục không thể thiếu trong ngày Tết của người Việt để cầu mong một năm mới bình an, may mắn, hạnh phúc, an khang, phú quý. Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả khác nhau, nhưng truyền thống văn hóa này ở các miền Bắc, Trung, Nam có những đặc điểm khác nhau.
Các loại quả không thể thiếu khi bày mâm ngũ quả miền Bắc bao gồm chuối, bưởi (hoặc quả phật thủ), cam, quất, đào, hồng, táo, lựu… Cách trình bày truyền thống thường gặp là nải chuối đặt ở dưới cùng để đỡ lấy toàn bộ những loại quả khác. Chính giữa nải chuối xanh thẫm là quả bưởi tròn căng mọng hoặc quả phật thủ có màu vàng đẹp mắt. Sau đó những quả nhỏ hơn như cam, quất, hồng… sẽ xếp xen kẽ xung quanh. Mâm ngũ quả miền Nam hay có, mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung. Những trái này đọc lái đi sẽ thành “cầu - vừa - đủ - xài - sung”, thể hiện mong muốn vừa đủ cho sự đủ đầy sung túc.
Nếu mâm ngũ quả hai miền Nam Bắc có sự khác biệt thì ở vị trí nằm giữa, mâm ngũ quả miền Trung lại có sự giao thoa của hai vùng miền này. Các loại quả thường được bày rất đa dạng phong phú, bao gồm chuối, bưởi, xoài, dưa hấu, cam, táo, nho, sung, dứa, mãng cầu… Nhiều gia đình còn cài xen kẽ những bông hoa cúc vàng tươi vào mâm ngũ quả để cho đẹp mắt hơn. Sự sắp xếp hợp lý giữa màu sắc và kích thước của các loại quả sẽ mang lại sự hài hòa đẹp mắt và hợp phong thủy cho mâm ngũ quả.
5. Lau dọn nhà cửa
Công việc dọn dẹp ngày Tết có ý nghĩa là để chuẩn bị “tiễn năm cũ, đón năm mới”. Trong ngày này tất cả đồ đạc trong nhà sẽ được đem ra chùi rửa thật sạch sẽ, chén bát mới sẽ được chuẩn bị sẵn cho mâm cỗ ngày tết các vật dụng trưng bày cũng được đem ra bày biện trang hoàng cho nhà cửa trông mới mẻ hơn. Các gia đình ở Việt Nam đều dọn dẹp, vệ sinh nhà cửa, đồ vật sạch sẽ trong những ngày cuối năm với ý nghĩa sắp xếp lại những điều chưa ổn thỏa, xóa bỏ những điều không tốt của năm cũ chuẩn bị đón chào năm mới với nhiều tài lộc và may mắn. Ngoài ra đây cũng là lúc chúng ta xem lại các món nợ cần phải trả nếu có đủ khả năng thì buộc phải trả trước Tết không nên để qua năm mới.
6. Thăm mộ tổ tiên
Tục thăm mộ tổ tiên như một nét văn hóa nhắc nhớ con cháu phải nghĩ đến ông bà gia tiên. Đó cũng là thể hiện của tình cảm hướng về với nguồn cội. Ca dao xưa có câu: “Con người có tổ có tông - Như cây có cội, như sông có nguồn”. Phần mộ được coi là “nhà” của người đã khuất nên thường được con cháu sửa sang sạch, đẹp để đón tết Nguyên Đán. Lễ tạ mộ trước Tết Nguyên Đán là nét đẹp văn hoá của người Việt, một cách để con cháu xin với tổ tiên, để gia tiên phù hộ cho con cháu làm ăn có tài có lộc - như niềm tin của người dân ta. Vì thế gia đình nào bận mấy cũng thu xếp thời gian làm lễ tạ mộ cuối năm. Con cháu trong gia đình sẽ cùng nhau đi thăm viếng nơi an nghỉ của ông bà tổ tiên và người thân của mình.
7. Cúng tất niên
Cúng tất niên tiễn những điều xấu năm cũ. Cảm tạ các quan thần linh, thổ công thổ địa, gia tiên nơi mình cư trú thờ cúng đã phù hộ, độ trì năm qua. Đồng thời mong mỏi việc tiếp tục được bao bọc chở che trong năm mới. Theo quan niệm truyền thống, bữa cơm tất niên để mọi người tiễn biệt năm cũ, xóa bỏ qua muộn phiền, giận hờn…Đây cũng còn là tục lệ rước ông Công ông Táo về lại nhà trông coi việc bếp núc cho gia chủ. Bất cứ thời điểm nào trong ngày 30 Tết, (trừ 12 giờ trưa đến 1giờ chiều) và phải hoàn thành lễ cúng tất niên trước 22 giờ đêm. Thông thường, lễ cúng này sẽ được tiến hành vào chiều hoặc tối 30 Tết (với tháng đủ, hoặc 29 Tết với tháng thiếu), trước lễ cúng giao thừa.
8. Đón giao thừa
Giao thừa là thời điểm chuyển giao giữa năm mới và năm cũ, là thời gian quan trọng khi đất trời giao hòa. Đêm Giao thừa là một đêm có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với một năm. Một năm mới đến, người già thêm trường thọ và người trẻ thêm trưởng thành. Trong đêm Giao thừa mọi nhà phải làm mâm lễ cúng. Lễ Giao thừa còn được gọi là lễ trừ tịch, cúng vào đúng giờ chính tý tức 00 giờ ngày 1 tháng 1 trong năm. Theo phong tục của dân tộc Việt Nam từ cổ xưa, bàn cúng Giao thừa được chia làm 2 mâm: Một mâm cúng gia tiên tại bàn thờ ở trong nhà và một mâm cúng thiên địa ở khoảng sân trước nhà. Gia chủ làm lễ cúng theo trình tự thắp hương ở ngoài trời trước sau đó khấn vái và đến thắp vào trong nhà để mang may mắn đến.
9. Hái lộc
Hái lộc đầu xuân là nét đẹp truyền thống trong năm mới của người Việt. Hái lộc thường được thực hiện vào đêm giao thừa hoặc sáng sớm mùng một Tết để cầu may mắn, rước lộc vào nhà. Hái lộc đầu năm là phong tục lấy may mắn, được diễn ra vào dịp tết Nguyên đán. Những cành lộc thường là một cành đa nhỏ hay cành đề, cành si,.. đây thường là những loại cây quanh năm tươi tốt và nảy lộc. Lộc là nụ đầu tiên, mầm non mới nhú. Cành lộc được mang về, treo trước hiên nhà hoặc cắm vào bình hoa, treo ở gian giữa hoặc cửa ra vào để trừ ma quỷ, hay có ý báo là đã rước phúc lộc về nhà. Trong ngày Tết thì chúng ta thường thấy nhiều người đi chùa hái lộc. Bởi cũng dễ hiểu hái lộc ở nơi đền chùa linh thiêng mang ngụ ý xin được hưởng chút lộc của Thần, Phật ban cho để cả năm thuận lợi.
10. Xông đất
Sau thời điểm giao thừa, bước sang năm mới, ai là người đầu tiên bước vào nhà cùng với lời chúc mừng năm mới thì đó là người xông đất. Thông thường gia chủ sẽ mời người hội đủ những điều kiện hợp với chủ nhà và có sức khỏe, đức tài, sự thành đạt… để xông đất cho nhà mình. Xông đất hay xông nhà đầu năm là phong tục lâu đời của người Việt, với quan niệm rằng trong ngày mùng một Tết nếu được người có vận khí tốt đến nhà thì cả năm mọi việc sẽ may mắn, suôn sẻ… Cũng có một số gia đình chọn hình thức xông nhà theo cách chọn một người trong gia đình mà hiền lành, tốt vía và mát tay sẽ ra khỏi nhà trước thời khắc giao thừa. Người này đi xin lộc ở chùa, đi cúng bái sau đó về nhà sau thời điểm giao thừa. Người đến xông đất thường đem theo những phong bao lì xì để mừng tuổi trẻ con, người già và chúc mừng năm mới đến toàn thể gia đình. Sau đó, người xông đất sẽ được gia chủ chúc mừng năm mới và ngồi chơi nói chuyện. Tục xông đất thể hiện tinh thần hướng đến những điều tốt lành, may mắn và cầu mong một năm mới mọi sự đều thuận lợi cho các thành viên trong gia đình.
11. Chúc tết và mừng tuổi
Người Việt có phong tục đi chúc Tết họ hàng, bạn bè trong những ngày Tết. Thường trong sáng mồng một Tết, con cháu sẽ tới chúc thọ, mừng tuổi ông bà, cha mẹ mình. Sau đó, con cháu được ông bà, cha mẹ mừng tuổi lại những đồng tiền mới đựng trong phong bao lì xì màu đỏ để lấy may kèm theo những lời chúc các con cháu hay ăn chóng lớn, học hành giỏi giang, hạnh phúc, vui vẻ trong năm mới. Tiền mừng tuổi không quan trọng ở số tiền nhiều hay ít mà quan trọng ở ý nghĩa.
12. Xuất hành
Hiểu đơn giản thì xuất hành chính là nghi thức nên thực hiện khi bước qua một năm mới. Tuy nhiên không phải vì vậy mà thực hiện một cách sơ sài và thiếu nghiêm túc. Trước khi xuất hành thì bạn cần tìm hiểu về hướng và giờ nào tốt, phù hợp với cung mệnh của mình. Điều này đóng vai trò quan trọng giúp việc xuất hành trở nên có tác dụng hơn. Chọn đúng hướng sẽ mang đến sự thuận lợi, may mắn trong sự nghiệp của mình với hy vọng gặp may mắn đến với mỗi thành viên khi ra khỏi nhà.
13. Đi lễ chùa đầu năm
Phong tục đi lễ chùa trong những ngày đầu của năm mới là một nét đẹp văn hóa tâm linh trong đời sống mỗi người Việt. Đi lễ chùa đầu năm không chỉ là để cầu xin một năm mới may mắn, phúc lộc mà còn là sự bày tỏ tấm lòng thành kính của mình đối với đức Phật, tổ tiên.
Chúc các bạn một năm mới bình an!
Theo Phương Phương/Doanh nghiệp & Thương hiệu
http://doanhnghiepthuonghieu.vn/nhung-phong-tuc-co-truyen-trong-dip-tet-cua-nguoi-viet.html