Những phiên chợ làng vào mùa xuân ở phía dãy hàng cây giống thường có thêm người bán xoan giống. Mặt hàng đặc biệt này chỉ có vào mùa xuân, vì mùa xuân là mùa gieo trồng mà.
Thường thì người bán xoan giống là chủ những vườn ươm bên bãi. Đất bãi mênh mông, ngoài canh tác rau màu, có những người có nghề ươm giống. Xoan là một giống cây dễ ươm, dễ trồng, đem lại lợi ích, thế nên cây giống này thường không thể thiếu trong những buổi chợ phiên đầu mùa xuân. Cứ đất nào hiểm, khó tưới, khó chăm người ta thường trồng ít thì đôi ba cây, nhiều thì cả hàng cây xoan vào đó. Nhãng quên đi dăm năm là có thu hoạch.
Người ta có thể quên những cây xoan theo cách ấy, nhưng cứ khi tàn xuân vào hạ là vào mùa hoa xoan. Hoa tím rụng vơi đầy, thơm ngát. Chẳng biết có phải hoa nhắc nhớ người ta về sự có mặt của mình không? Nhưng loài hoa này để nhớ cho nhiều người.
Xoan trồng năm đầu, thì khi cây bén rễ, trổ búp rồi lên lá xanh om, người ta biết cây trồng đã sống, thế thôi. Còn thường, phải đến năm sau, xoan mới ra hoa, những cây xoan lâu năm thì sai hoa vô cùng.
Hoa xoan theo chùm, bông nhỏ xíu, màu tím nhạt. Hoa xoan đẹp, vẻ đẹp của loài hoa dại. Biết vậy, nhưng chả ai ngắt hoa chơi bao giờ. Vì loài hoa này, không hiểu do đâu, người đời bảo ngửi hoa là điếc mũi, thêm nữa hoa bám cành không chắc rụng lả tả. Hoa theo chùm như đèn hoa, lá xanh như che ô cho hoa. Cây lớn, sai hoa thì hoa rụng như rải thảm dưới gốc. Chẳng thế mà thi sĩ Nguyễn Bính viết về mùa xuân năm nào rằng: Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy.
Cái đầy vơi ấy như thể theo lứa, theo ngày xuân. Loài hoa này có mùa không dài, nhãng đi, có thể đã qua một mùa hoa. Hoa xoan thơm đặc biệt, thơm đến lạ lùng. Hoa thơm trong gió nồm, mưa ướt áo của tiết xuân, hoa cũng lại thơm trong mênh mang nắng vàng ươm, gió hào sảng của những ngày sắp vào hạ. Hoa xoan không thơm nồng như hoa bưởi, không thơm ngọt như hoa mộc, không thơm mà thanh chua như hoa muỗm, hoa xoan thơm lất phất như hình hài loài hoa này. Mùi hương không dễ nhầm lẫn, cũng không dễ bị gió làm tan loãng. Hoa đọng lại không gian, như câu thơ thi sĩ viết. Hoa trên cành thơm, hay hoa vơi đầy trên đất kia thơm, chẳng biết. Chỉ biết hương này để nhớ. Nhớ mùa đã qua, phảng phất buồn trong cái lẽ vơi đầy, nuối tiếc của riêng mình. Tại loài hoa này có tơ duyên với thơ Nguyễn Bính, hay tại Nguyễn Bính mặc định cho phận hoa gắn với cái háo hức của cô gái ngày:
Hội chèo làng Đặng
đi ngang ngõ.
Rồi lại để cô gái ấy những buồn trông:
Hội chèo làng Đặng
về ngang ngõ.
Cái cạn ngày xuân ở hội chèo làng Đặng kia thực là gắn bó duyên phận với hoa xoan, thi sĩ đã thấy ghi lại thôi, người ta đọc rồi nghi hoặc, dường như câu chuyện này có trước bài thơ, nhưng chỉ được biết đến khi thi sĩ viết ra. Nghi hoặc mà bền chắc, chắc đến mức thấy mùa hoa xoan, người ta lại nhớ, nhớ và nhẩm đọc câu thơ này. Là duyên hay định mệnh mà thi sĩ gắn kết cho hoa, để bao năm qua, người ta tìm thấy những bâng khuâng, tìm thấy mình trong đó. Ngọn gió phơi phới trong màu nắng mới, sao thấy buồn? Tại bài thơ hay tại mình đồng cảm, tại mình đã nhớ thương, đã lỡ làng? Thời gian đã nguôi ngoai, đã cất giữ để khi cần lại trở về nguyên vẹn như mới đây, trong mùa hoa này.
Những vườn xoan, những lối xoan mùa hoa cũng trải thảm hoa dưới đất, hương xa gần cả xóm, cả đồng. Thân nâu sẫm, lá non tơ, hoa rắc vào gió hương thơm thây kệ người ta có đợi chờ hay không. Hoa nói về sự có mặt của mình trên đời, đến hẹn lại lên theo đúng tiết mùa. Bởi thế, nếu năm nào hoa đến muộn, người ta lại nhắc. Nhắc vì thiếu một mùi hương, một sắc màu. Dẫu không nhìn thấy màu tím nhạt mong manh kia thì phải thấy mùi hương trong gió. Biết thì là hương từ góc ao, không biết thì cứ hỏi cây nơi nào đó mà cho hương. Chỉ như thế mới đủ để bước vào mùa mới.
Đôi người già lại bảo mùa hoa xoan là mùa có muỗi xoan, đóng cửa vào kẻo thắp đèn, muỗi theo vào nhiều lắm. Có thể, nói là thế, nhưng người ta sợ rằng hương hoa gợi nhớ. Bởi ai chẳng có một thời thanh xuân, bước qua những thảm hoa, ngước lên tìm hoa trong ngày trẩy hội và rồi có nhiều những chuyện chẳng dễ nói ra…
Xuân cạn ngày, hoa trôi theo gió, những chùm quả treo lơ lửng trên cành cao, quả xanh rồi chín chẳng mấy người lưu tâm, chỉ đến khi mùa hoa về, người ta thấy hương hoa, lòng lại chộn rộn trong những cũ xưa, đến lạ…
Minh Tuấn/Người Hà Nội
http://nguoihanoi.com.vn/hoa-xoan_257555.html