Chưa đầy nửa ngày xuất phát từ thành phố Thanh Hóa tôi đã có mặt tại thị trấn Mường Lát, chứng kiến sự sầm uất của một thị trấn với những cửa hàng tạp hóa đa dạng về chủng loại. Tôi ngạc nhiên đến sửng sốt về sự đổi thay đến không ngờ của Mường Lát.
Mường Lát đã hoàn thành việc “phổ cập” đường xe máy về tận các bản làng.
Nhớ lại, lần đầu tiên lên Mường Lát công tác, đó là vào những năm 90, khi đó huyện này vẫn chưa tách ra từ huyện Quan Hóa nên đường giao thông chưa được đầu tư phát triển. Do điều kiện kinh tế khó khăn nên các tuyến đường liên xã chưa được ưu tiên nâng cấp mở rộng. Tôi nhớ khi đó các xã của huyện Mường Lát bây giờ như Trung Lý, Mường Lý, Pù Nhi, Tam Chung, Mường Chanh thuộc huyện Quan Hóa nên các tuyến đường về xã chỉ là đường mòn, đường ngựa đi, chưa có đường ô tô.
Để lên đến Mường Lát, sáng sớm tôi đã phải bắt xe khách từ Thành phố Thanh Hóa và đến tận chiều tối chúng tôi mới có mặt tại thị trấn Hồi Xuân. Nhà khách nghỉ trọ chưa có nên chúng tôi đã phải vào nghỉ nhờ qua đêm ở một nhà dân trong bản. Sáng sớm hôm sau chúng tôi dậy thật sớm rồi đi bộ men theo lối mòn dọc sông Lò qua các xã Nam Xuân, Nam Tiến, Nam Động, Hiền Kiệt ngược lên Mường Lát. Đi đường mệt thì vào nhà dân ở các bản làng người Thái, người Mông để xin nghỉ, xin nước, xin ăn. Khi chúng tôi đến khu vực dốc Cổng Trời ở xã Trung Lý thì đã nhá nhem tối, tôi vào nhà một người quen ở bản Khằm để xin nghỉ qua đêm và được ông lão người Mông giết gà đãi khách cùng nhâm nhi chén rượu ngô ủ men lá.
Sáng hôm sau, tôi dậy sớm để tiếp tục cuộc hành trình, trước khi đi ông lão người Mông còn dúi vào tay tôi một nắm xôi nếp nương bên trong có một miếng thịt rừng gác bếp để tôi ăn khi đi đường. Men theo lối mòn đường ngựa, được che kín dưới những tán cây rừng, đi đến đâu chúng tôi lại vào bản xin nước uống đồ ăn đến đó, mệt quá thì ngủ bên bờ suối. Trải qua cuộc hành trình dài, đến chiều muộn chúng tôi mới đến được bản Na Tao xã Pù Nhi.
Lúc này, hai bàn chân của tôi đã mỏi nhừ, đau rát và trời cũng nhá nhem tối, tôi đành nghỉ nhờ ở một nhà người dân bên rừng, tôi được người dân mời ngô nếp nương nhâm nhi cùng rượu cần.
Sáng hôm sau, khi con gà rừng còn gáy le te, tôi tiếp tục luồn rừng, leo dốc. Tôi đã vạch lá rừng đi bộ mãi tận chiều muộn mới đến bản Pom Buôi, xã Tam Chung (hiện là trung tâm của thị trấn Mường Lát).
Mãi sau này tối mới biết, năm 1975 sau khi thống nhất nước nhà, Đảng ta đã có chủ chương xây dựng một con đường Quốc tế sang nước bạn Lào. Để thực hiện nhiệm vụ thiêng liêng cao cả, Tổng Hội Thanh niên Tình nguyện được thành lập với hàng ngàn thanh niên ưu tú thực hiện nhiệm vụ mở một tuyến đường từ Hồi Xuân lên đến cửa khẩu Tén Tằn. Những khó khăn, gian khổ cùng với những mất mát, hi sinh trong việc xẻ núi băng rừng đã được khắc họa chân thực trong tiểu thuyết Vùng Trời Thủng của Nhà Văn Kiều Vượng – một trong những lớp người đầu tiên đã dành một phần tuổi trẻ của mình trong việc mở đường Hồi Xuân – Tén Tằn.
Sau khi huyện Mường Lát đã được thành lập (1996) bao gồm các xã Trung Lý, Pù Nhi, Tam Chung, Tén Tằn, Quang Chiểu, Mường Chanh, Mường Lý được tách ra từ huyện Quan Hóa. Để ưu tiên cho việc phát triển kinh tế ở Mường Lát, một con đường mòn đất đá liên huyện dành cho xe ô tô dài gần 100 km nối liền Hồi Xuân với thị trấn Mường Lát được thi công, tạo điều kiện cho các xe tải vận chuyển hàng hóa lên Mường Lát. Do là đường đất làm tạm nên lối đi tương đối nhỏ hẹp, nhiều dốc cao nên xe chạy rất vất vả. Đặc biệt, giao thông lên Mường Lát chỉ hoạt động được vào mùa khô, còn vào mùa mưa giao thông hoàn toàn bị tê liệt, phương tiện duy nhất vẫn là đi bộ.
Vào mùa khô khi đi từ Hồi Xuân lên thị trấn Mường Lát nếu thuận lợi thì cũng phải mất hai ngày đường. Lúc này, Mường Lát vẫn chưa có xe khách chạy, muốn lên Mường Lát tôi phải mất một ngày đường bắt xe khách từ thành phố Thanh Hóa lên đến Hồi Xuân khi trời đã tối, tôi phải nghỉ nhờ ở nhà dân trong bản Hồi Xuân. Sáng hôm sau tôi ngồi nhờ xe ô tô tải chở thực phẩm lên Mường Lát. Tôi vẫn còn nhớ rất rõ, muốn đi Mường Lát cánh lái xe buộc phải thủ sẵn cuốc, xẻng, xà beng trong xe nếu xe gặp sự số sẽ lấy ra cuốc đất để đi. Có nhiều đoạn đường sụt lún, dốc cao bị mưa xói mòn tôi phải cùng với cả phụ xe, lái xe tập trung san lấp đất để lấy lối đi.
Có lần, chúng tôi đi đến dốc Cổng Trời ở xã Trung Lý cũng là lúc đã tối, nên phải vào nhà một người dân nghỉ qua đêm. Sáng sớm chúng tôi lại tiếp tục đánh vật trên con xe tải vừa đi vừa cuốc đất, vừa đẩy xe để rồi đến tối mịt mới đến thị trấn Mường Lát. Vào thời điểm này đoạn đường trung tâm thị trấn Mường Lát về các xã vẫn chưa được xây dựng, đường về các bản làng vẫn là những lối mòn đi bộ.
Thời gian trôi qua, đến năm 2000 tôi mới có dịp quay trở lại Mường Lát. Lúc này, Mường Lát cũng đã có xe khách về bản. Tuy nhiên, đường xá đi lại vẫn rất khó khăn, chủ yếu là đường đất rải đá, nhiều đèo dốc cao. Để lên Mường Lát tôi phải dậy thật sớm bắt xe khách từ thành phố Thanh Hóa lên đến Hồi Xuân thì trời đã tối phải nghỉ lại ở một nhà trọ đơn sơ bên đường. Lúc này, Quốc lộ 15C dài 136 km nối liền Hồi Xuân được mở rộng đến tận Mường Chanh. Do đường đất gập ghềnh, nhiều đèo dốc, có nhiều đoạn dốc cao hành khách phải xuống xe đi bộ, nhiều đoạn đường sụt lún nhà xe phải dùng cuốc để san lấp đất cho xe chạy. Trải qua đoạn đường “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm”, tối muộn chúng tôi mới đến thị trấn Mường Lát. Lúc bấy giờ đường về trung tâm các xã đang được đầu tư xây dựng, đường về các bản làng thì vẫn chưa được đầu tư, vẫn phải đi bộ.
Đường về các bản Ón, Sài Khao, Con Dao, Suối Tút, Tà Cóm, Co Cài… đã được đầu tư xây dựng, đi xe máy đã đến tận nhà dân.
Bây giờ, tôi quay trở lại đây mới cảm nhận hết được sự thay da đổi thịt từng ngày của Mường Lát. Mường Lát không chỉ phát triển ở những tuyến đường huyết mạch liên xã mà các tuyến đường liên thôn liên bản cũng được đầu tư phát triển. Trong đó chính sách xây dựng đường bê tông hóa nông thôn mới đến các bản Mông đã tạo điều kiện cho bà con đồng bào dân tộc thiểu số giao thương trao đổi nông sản ra bên ngoài. Ngày nay, Quốc lộ 15C nối liền Hồi Xuân đến tận Mường Chanh, Cửa khẩu Tén Tằn được đổ nhựa phẳng như lụa đã tạo điều kiện cho Mường Lát giao lưu với các huyện miền xuôi. Tỉnh lộ 21D từ trung tâm thị trấn Mường Lát đến cầu Chiềng Nưa xã Mường Lý, Quốc lộ 16 nối liền xã Trung Lý đến xã Mường Lý đã tạo đà cho Mường Lát trao đổi hàng hóa với các tỉnh Hòa Bình, Sơn La. Đường về các bản Ón, Sài Khao, Con Dao, Suối Tút, Tà Cóm, Co Cài…đã được đầu tư xây dựng, đi xe máy đã đến tận nhà dân. Đường vào nhiều bản như Piềng Mòn, Pù Đứa đã hoàn thành việc đổ bê tông, đường nông thôn mới xe ô tô đã vào tận trong bản.
Mường Lát giờ đây không còn những con đường đi bộ vào bản, xe máy đã chạy đến tận các bản nghèo.
Tôi rất vui, người Mường Lát nay không còn phải đi bộ, đi ngựa ra trung tâm xã, thị trấn như xưa, thay vào đó là xe máy, xe ôtô đã đến từng gia đình, từng bản. Hiện, Mường Lát đã hoàn thành xong việc “phổ cập” đường giao thông xe máy, xóa bỏ đường đi bộ về các bản làng. Trong tôi luôn mong muốn những năm tới Mường Lát sẽ phấn đấu hoàn thành việc “phổ cập” đường ô tô đến các bản làng, rồi những con đường tơ lụa sẽ rải đến tận các thôn bản lưng chừng núi của bà con người Mông, Thái, Dao.
Quả thật, như ông Cao Văn Cường – Chủ tịch UBND huyện Mường Lát đã từng chia sẻ: “Trong những năm qua Mường Lát đã có hệ thống đường giao thông ô tô đến tận trung tâm xã. Đường xe máy đã vào tận các bản làng. Mường Lát giờ đây không còn những con đường đi bộ vào bản, xe máy đã chạy đến tận các bản nghèo. Mường Lát không còn đường đi bộ, đi ngựa và Mường Lát đã phổ cập xong đường xe máy về các bản làng”.
Sông Lô/ Môi trường & Xã hội
http://moitruongvaxahoi.vn/nhung-con-duong-vuon-toi-ban-mong-1713136975.html